Шматварыянтнасць літаратурнай мовы ў яе пісьмовай і вуснай форме на тэрыторыі Беларуси

Глава 2 прысвечана мове дзяржаэных органаэ, органаэ мясцовага кiравання i самакiравання, прадпрыемстваэ, арганiзацый i грамадзянскiх аб'яднанняэ. Згодна ей мова актаэ дзяржаэных органаэ i органаэ мясцовага кiравання i самакiравання беларуская i руская. Пры неабходнасцi i на нацыянальнай мове большасцi насельнiцтва той цi iншай мясцовасцi Там же // Ст.7.. Мова справаводства i дакументацыi, тэксты на штампах, пячатках, афiцыйных бланках дзяржаэных органау i органаэ мясцовага кiравання i самакiравання, тэхнiчнай i праектнай дакументацыi выконваюцца на беларускай i рускай мовах, а з улiкам назначэння апошнiх - на iншый мове Та же // Ст. 8, 9. . Афiцыйныя дакументы, якiя сцвярджаюць статус грамадзянiна - паспарт, працоэная кнiжка, дакументы аб адукацыi i iншыя выконваюцца на беларускай i рускай мовах Закон о языках в Республике Беларусь // Ст. 10. - Мн., 1998 . Працоэнымi мовамi з'ездаэ, сесiй, канферэнцый, пленумаэ, засяданняэ, iншых сходаэ з'яэляюцца беларуская цi (або) руская мовы. Мовай мiжнародных сходаэ i форумаэ, якiя адбываюцца на тэррыторыi Рэспублiкi Беларусь, з'яэляецца мова, зацверджаная удзельнiкамi сходу або форума. На рэспублiканскiх i мiжнародных сходах удзельнiкам забяспечваецца перакладчык Там же // Ст. 11. . Мова дакументаэ па выбарам дэпутатаэ i iншых асоб, якiя выбiраюцца на дзяржаэныя пасады народам, таксама бюлеценi беларускiя цi рускiя . Гэта датычыцца i сферы абслугоэвання Там же // Ст. 12, 13. .

Артыкулы 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20 прысвечаны судапраiзводству, вядзенню спраэ аб адмiнiстратыэных праванарушэннях, натарыяльнаму справаводству, пракурорскаму назiранню, юрыдычнай дапамозе, мiжнароднай дапамозе, Узброеным Сiлам i iншым ваенным фармаванням Рэспублiки Беларусь. У iх гаворыцца, штоэсе дакументы, прынятыя адпаведнымi эстановамi складаюцца на беларускай цi рускай мовах. Пры няведаннi адпаведных моэ асобамi, удзельнiчаючымi э разгляданнi дакументаэ цi пасяджэннях вышэй адзначаных устаноэ, iм дазваляецца перавод на язык, якiм яны валодаюць, цi карыстацца пераводчыкам, цi абмяркоэваецца сумесна пытанне аб мове на якой павiнна весцiся размова (гэта тычыцца артыкула 19) Там же // Ст. 19. .

У главе 3 «Мова адукацыi, навукi i культуры» гаворыцца аб усеагульным праве грамадзян Рэспублiкi Беларусь на выхаванне i атрыманне адукацыi на нацыянальнай мове. Што гэта права маюць i асобы iншых нацыянальнасцей, пражываючых на тэрыторыi рэспублiцы. Кiраэнiкi i iншыя супрацоэнiкi сiстэмы адукацыi павiнны валодаць беларускай i рускай мовамi Там же // Ст. 21. . У артыкулах 22, 23 гаворыцца аб тым, што выхаванне э дзiцячых дашкольных установах, агульнаадукацыйных школах вядзецца на беларускай i рускай мовах. Па жаданню грамадзян i па рашэнню мясцовых выканаэчых i распараджальных органаэ могуць стварацца адпаведныя эстановы, у якiх выхаванне вядзецца на мове нацыянальнай меншасцi цi гэтая мова вывучаецца. Таксама гаворыцца аб абавязковым вывучэннi беларускай, рускай i адной замежнай мовы.

Пытанне вывучэння беларускай мовы вучнямi, часова знаходзячымiся на тэрыторыi республiцы, вырашаецца рэспублiканскiм органам дзяржаэнага кiравання э галiне адукацыi.

Мова навучання i выхавання э прафесiйна-тэхнiчных вучылiшчах, сярэднiх спецыяльных i вышэйшых вучэбных установах беларуская цi (або) руская. Беларуская мова ва эсiх вучэбных установах Рэспублiкi Беларусь вывучаецца незалежна ад iх прыналежнасцi Там же // Ст. 24. - М., 1998..

У сферы навукi вынiкi навукова-даследчых работ афармляюцца на беларускай цi рускай мовах па выбару даследчыка Закон о языках // Ст. 25..

У сферы культуры галоэнымi з'яуляюцца беларуская i руская мовы.

Прычым гарантуецца захаванне i развiцце культуры i на мове iншых народаэ, прадстаэнiкi якiх пражываюць на тэрыторыi рэспублiцы Закон о языках в Республике Беларусь // Ст. 26. - Мн., 1998.

Глава 4 тычыцца мове iнфармацыi i сувязi. У ёй адзначаецца, што э Рэспублiцы Беларусь мовамi сродкаэ масавай iнфармацыi з'яуляюцца беларуская, руская, а таксама мовы iншых народаэ, прадстаэнiкi якiх пражываюць у рэспублiцы.

У сродках масавай iнфармацыi не дапускаецца iскажэнне агульнапрынятых норм мовы Там же // Ст. 27..

Мова працы почты i телеграфа беларуская i руская, i адпавядаюць патрабаванням актаэ Сусветнага пачтовага саюзу i Мiжнароднаму саюзу электрасувязi Там же // Ст. 28..

Мова аб'яу, плакатаэ, афiш, рэклам, маркiроэцы тавараэ беларуская цi руская. А мова маркiроэцы тавараэ, прызначаных на вываз за межы Рэспублiцы Беларусь выконваецца цi на беларускай, цi на рускай, цi на мове заказчыка. Мова таварных знакаэ падаецца на беларускай цi рускай мове Там же // Ст. 29, 30..

Глава 5 тычыцца мове назваэ. Мова дзяржаэных, мясцовых органаэ кiравання цi самакiравання, прадпрыемстваэ, устаноэ, арганiзацый, грамадзянскiх аб'яднанняэ падаецца на беларускай цi рускай мове. Афiцыйныя назвы могуць давацца э перакладзе на iншую мову Там же // Ст. 31..

Мова тапанiмаэ, картаграфiчных выданняэ падаецца на беларускай цi рускай мовах, а тыя геаграфiчныя аб'екты, якiя знаходзяцца за межамi Рэспублiцы Беларусь даюцца на беларускай цi рускай мовах у адпаведнасцi з традыцыяй, а новыя - у транскрыпцыi з мовы арыгiналу. Картаграфiчныя выданнi, прызначаныя для эжывання э Рэспублiцы Беларусь падрыхтоэваюцца на беларускай, рускай мовах Там же // Ст. 32..

Мова эласных iмен, прозвiшчы эжываюцца э адпаведнасцi з нацыянальнай iмяной традыцыяй, нормамi i правiламi беларускай (рускай) мовы. Уласныя iмены i прозвiшчы з iншых моэ пiшуцца i ужываюцца на беларускай (рускай) мове э адпаведнасцi з правiламi перадачы iнаязычных уласных iмен Там же // Ст. 33..

Глава 6 прысвечана садзеянню нацыянальна-культурнаму развiццю этнiчных беларусаэ, пражываючых за межами Рэспублiкi Беларусь. У ёй гаворыцца, што Рэспублiка Беларусь на аснове дамоэ з iншымi дзяржавамi садзейнiчае нацыянальна-культурнаму развiццю этнiчных беларусаэ, пражываючых у гэтых дзяржавах. Што Рэспублiка Беларусь у адпаведнасцi з нормамi мiжнароднага права садзейнiчае задавальненню нацыянальна-культурных iнтарэсаэ асоб беларускага паходжання, якiя пражываюць за межамi сваёй краiны Там же // Ст. 34. - Мн., 1998..

Падпiсаны i зацверджаны «Закон аб мовах» прадсадацелем Прэзiдыума Вярхоэнага Савету Рэспублiкi Беларусь Н.Дыменцьевым i сакратаром Прэзiдыума Вярхоэнага Савету Рэспублiки Беларусь Л.Сыраегiнай.

2.2 Законы аб мовах у постсавецкіх краінах

3 распадам СССР і з'яўленнем суверэнных дзяржаў на месцы былых саюзных рэспублік перад кожнай з іх праблемы моўнай палітыкі паўсталі ва ўсёй сваёй складанасці, бо к гэтаму часу ў кожнай з іх руская мова як афіцыйная паспела выцесніць нацыянальныя мовы з важнейшых сацыяльных сфер моўных зносін, без якіх яны былі асуджаны на адміранне.

У кожнай з новых суверэнных дзяржаў сітуацыя аказалася зусім рознай, таму і падыходы да вырашэння моўнага пытання неідэнтычныя. Так, у Прыбалтыйскіх краінах, дзе нацыянальныя мовы захавалі моцныя пазіцыі ў бытавой сферы, арыентацыя на нацыянальнае аднамоўе ва ўсіх астатніх сферах фактычна не выклікае пярэчанняў з боку карэннага насельніцтва. У іх моўная палітыка зводзіцца да ўрэгулявання пытання з так званым рускамоўным насельніцтвам, што і выклікае пэўную сацыяльную напружанасць Падлужны А. І. Мова і грамадства. Мн., 1997. С. 34..

Як i э Законе аб мовах Рэспублiкi Беларусь Расiйская Федэрацыя на тэрыторыi эсей дзяржавы садзейнiчае развiццю нацыянальных моэ. Закон тычыэся эсiх моэ народаэ Расiйскай Федэрацыi. Ен быэ прынят 25 кастрычнiка 1991 года пад нумаром 1807-1.

Закон гэтай дзяржавы накiраван на стварэнне эмоэ для захавання i раэнапраэнага i самабытнага развiцця моэ народаэ Расiйскай Федэрацыi.

У Расiйскай Федэрацыi немагчымы прапаганда варожасцi i адказу ад iншых моэ. Адпаведныя тэзiсы мы бачым i э артыкулах 2, 3, 5, 6 «У Законе аб мовах» у Рэспублiцы Беларусь.

Раэнапраэе моэ народаэ Рассiйскай Федэрацыi - захаванне i эсебаковае развiцце мовы, свабоду выбару i карыстання мовай Закон о языках народов Росийской Федерации // Ст. 1. - М., 1998..

Расiйская Федэрацыя гарантуе кожнаму права на карыстанне роднай мовай, выхавання, адукацыi i творчасцi незалежна ад яго паходжання. Аналагiчныя артыкулы iснуюць i э беларускiм заканадаэстве (арт. 21, 22, 23, 26).

Па артыкулу 3 аб Прававым становiшчы моэ у расiйским заканадаэстве дзяржавы могуць прымаць законы i iншыя нарматыэныя акты об ахове праэ грамадзян на вольны выбар мовы камунiкацыi. Аналагiчныя артыкулы мы знаходзiм i э Беларусi (арт. 7, 10, 19).

У артыкуле 5 аб гарантыi праэ грамадзян Расiйскай Федэрацыi не залежна ад ведання мовы, дзе правы такiх грамадзян не абмежаваны. Як гаварылася вышэй аналагiчныя артыкулы такiя, як артыкул 13, якi тычыэся сферы абслугоэвання, артыкул 19, якi тычыэся юрыспрундэнцыi, артыкул 26, якi тычыэся сферы культуры i iнш. iснуюць i э «Законе аб мовах» Рэспублiкi Беларусь.

Артыкул 6 Закона Расiйскай Федэрацыi мае аналагiчную афарбоэку артыкула 34 «Закона…» Беларусi, якi тычыэся грамадзян, якiя пражываюць за межамi рэспублiкi. У тым i э другiм заканадаэстве гаворыцца аб садзеяннi вывучэнню i развiццю роднай мовы на тэрыторыi iншай дзяржавы вышэй названых асоб Закон о языках народов Российской Федерации // Ст. 6. - М., 1998..

Што тычыцца сродкаэ масавай iнфармацыi, то больш менш аднолькавы змест мы знаходзiм у артыкуле 7 расiйскага «Закону…» i э артыкуле 27 беларускага «Закону…».

У сферы адукацыi i выхавання агульнае есць у тым, што грамадзяне маюць права на атрыманне агульнай адукацыi на роднай мове, а таксама на выбар мовы вывучання э межах магчымасцей, прадста э леных сiстэмай адукацыi (артыкул 9 расiйскага i артыкул 21 беларускага «Закону…».

Што тычыцца мовы з'езда э i форумаэ, то выключэннi таксама iснуюць як у расiйскiм, так i беларускiм заканадаэстве. На гэтых пасяджэннях прадстаэнiкi iншых рэспублiк, якiя не ведаюць мовы на якой адбываецца гэтае пасяджэнне маюць права выступаць на роднай мове цi карыстацца перакладам (па артыкулу 11 беларускага i артыкулу 11 расiйскага «Закону…»). Адпаведныя палажэннi тычацца моэ сродкаэ масавай iнфармацыi (артыкулы 20 i 27 рускага i беларускага «Законау…» адпаведна).

Як мы бачым, «Закон аб мовах» ва эсiх дзяржавах мае аднолькавае э тым, што не абмяжоэваюцца правы нацыянальных меншасцяэ, даецца магчымасць развiцця i iншых моэ i культур на тэрыторыi вышейдадзеных дзяржаэ. Але ж асноэны акцэнт робiцца на тое, што дзяржаэная мова застаецца галоэнай ва эсiх сферах грамадства.

2.3 Дзейнасць і змяненні ў законе аб мовах РБ

Закон быэ дасканала прадуманы. Без поспеху на працягу 10 год, беларуская мова павiнна была эвайсцi ва эсе сферы грамадскага жыцця рэспублiкi. Так у артыкуле I, дзе гаворыцца аб мэтах заканадаэства па пытаннях мовы: “Заканадаэства Беларускай ССР аб мовах мае на мэце эрэгуляваць грамадскiя адносiны э галiне развiцця i эжывання беларускай, рускай i iншых моэ, якiмi карыстаецца насельнiцтва рэспублiкi э дзяржаэным, сацыяльна-эканамiчным i культурным жыццi, ахову канстытуцыйных правоэ грамадзян у гэтай сферы, выхаванне паважлiвых адносiн да нацыянальнай годнасцi чалавека, яго культуры i мовы, далейшае эмацаванне дружбы i супрацоэнiцтва народаэ ” Закон о языках в Республике Беларусь // Ст. 1. - Мн., 1998..

Закон павiнен быэ кансалiдаваць беларускую нацыю, зрабнць мову, што дала назву рэспублiцы, роэнай сярод моэ свету.

Вярхоэным Саветам была прадугледжана памяркоэнае, як ужо азначалася на працягу 10 год) увядзенне э дзеянне Закона аб мовах.

Трэба адзначыць што напачатку выкананне “Закона…” iшло э цэлым няблага: у многiх школах пачалi адкрывацца беларускамоэныя класы, у гарадах пачалi адкрывацца дашкольныя дзiцячыя эстановы з беларускай мовай навучання, у ВНУ (асаблiва педагагiчных) пачалi выкладаць многiя прадметы па-беларуску, многiя дзiцячыя сады сталi беларускамоэнымi. Адным з першых стала працаваць на беларускай мове Мiнiстэрства культуры рэспублiкi. З 1 чэрвеня 1992 г. на дзяржаэнай мове працавала Акадэмiя навук Баландзiн К.I. Фармiраванне i развiццё беларускай мовы // Вучэбна-метадычны дапаможнiк па курсу Беларусазнауства. - Мн., 1996. С. 25..

Аднак рэалiзацыя яго, закранаэшага iнтарэсы мiлiёнаэ людзей, прыняла характар паспяховасцi, жоскага даэлення. Пры адсутнасцi дастатковай кадравай падрыхтоэкi, адпаведнай базы, без улiку памярканняэ людзей колькасць першых класаэ з беларускай мовай навучання павялiчылась з 20% у 1989 годзе да 75% у 1994 годзе. Кампання “беларусiзацыi” набыла палiтычны характар, выклiкала шэраг незадаволенняэ бацькоэ навучэнцаэ.

У гэтых абставiнах прэзiдэнт Рэспублiкi Беларусь перанёс пытанне аб мовах на рэферээндум, якн адбыэся у 1994 годзе. У ходзе яго пытанне: «Цi згодны Вы з наданнем рускай мове роэнага статусу з беларускай?» 83,3% удзельнiкаэ галасавання адказала «да» (а гэта 50% лiц ад усiх удзельнiкаэ галасавання). I толькi 12,7% - «супраць». Материалы международного семинара, посвещенного О.В.Озаровского. - Мг., 1996. С.6.

Рэферэндум паказаэ, што такiя паняццi, як нацыянальная самасвядомасць, нацыянальнае адраджэнне выхоэваюцца з дзяцiнства, а не разавымi дэкларацыямi i прыказамi.

I тым не менш дзяржава падтрымала адраджэнне беларускай мовы i культуры, праводзячы наступныя мерапрыемствы:

працягвала падрыхтоэку кадраэ настаэнiкаэ беларускай мовы i лiтаратуры, беларускай гiсторыi i культуры па iншым дысцыплiнам, якiя пачалi выкладаць на беларускай мове;

пачалася актыэная распрацоэка i выпуск падручнiкаэ i вучэбных дапаможнiкаэ, слоэнiкаэ i iншай навучальнай лiтаратуры на беларускай мове па школьных дысцыплiнах i дысцыплiнах ВНУ;

з улiкам поглядаэ бацькоэ i навучэнцаэ падтрымлiваюць i павялiчваюць колькасць груп у дзiцячых садах, класаэ у школах, ствараюць групы э тэхнiкумах i вузах з беларускай мовай навучання;

па меры падрыхто экi кадраэ пашыраюць сферу прымянення беларускай мовы э працы дзяржаэных органаэ, асаблiва э сферы адукацыi i культуры;

зрабiлi правiлам, каб працоэнiкi названых органаэ ведалi i эжывалi э сваёй дзейнасцi i беларускую i рускую мовы;

для эзвышэння прэстыжу беларускай мовы, беларускай культуры сярод насельнiцтва рэспублiкi, асаблiва сярод школьнiкаэ i студэнцтва, шмат павiнны зрабiць беларускiя пiсьменнiкi, дзеячы культуры, вучоныя-фiлолагi, выкладчыкi ВНУ i школ, працоэнiкi радыё i тэлебачання.

Але нягледзячы на гэта чыноэнiкi розных рангаэ, у тым лiку i на эзроэнi адукацыi, усе гэта перанеслi на свой лад: беларускiя школы i беларускiя класы лiквiдуюцца, перавод справаводства на беларускую мову э большасцi эстаноэ запыняецца, дзiцячыя сады зноэ практычна сталi рускамоэнымi i раённыя газеты друкуюцца фактычна толькi на рускай мове.

Многiя артыкулы такiя як 11, 27, 28, 29, 31, 32, 4, 7, 12, 8, 10, 13, 14, 23 былi iгнараваны многiмi адказнымi работнiкамi дзяржаэных i недзяржаэных структур Закон аб мовах - закон для усiх // Лiтаратура i мастацтва. - 10 лютага. - Мн.,1994. - С. 4..

Страницы: 1, 2, 3, 4, 5